Slechts 10 % regenwaterafvoer in het riool. Een afname van de gevoelstemperatuur met 22 graden tijdens snikhete dagen. Groen koelt de stad en zorgt dat het water ons niet naar de lippen stijgt. Maak de stad dan ook klimaatadaptief, zoals in Leiden. Met meer ruimte voor groen: ondergronds, op het maaiveld, op het dak en langs de gevel. 

Dit jaar buitelen de weersextremen over elkaar heen. De grilligheid van 2018 in temperatuur en neerslag is een voorbode van wat Nederland de komende decennia te wachten staat als gevolg van de klimaatverandering. De stad voelt die verandering het sterkst. In de Metropool Regio Amsterdam is sinds 1950 de gemiddelde temperatuur met 1,6 °C gestegen. Het aantal zomerse dagen (25°C en meer) is sinds die tijd verdubbeld naar 20. Naar verwachting zal de teller in 2085 op 40 dagen staan. Temperatuurstijging leidt tot meer neerslag. Wordt het 2 °C warmer, dan neemt de neerslag met 27% toe. Er valt meer water, in kortere tijd.

Hete Steden, Natte Voeten

In stedelijk gebied is 40 tot 60% van het oppervlak verhard met bebouwing, straten, pleinen en betegelde tuinen. Verharde oppervlakken absorberen zonnestraling en geven warmte af aan de directe omgeving. Door lagere windsnelheden in de stad houden gebouwen die warmte langer vast. Door dit zogeheten hitte-eiland effect kan de temperatuur in delen van de stad zo’n 5 °C tot soms wel 10 °C  hoger liggen dan op het platteland. Regenwater infiltreert door al dat steen onvoldoende in de bodem. Hierdoor wordt geen buffer voor droge perioden opgebouwd. Bij heftige hoosbuien stroomt het direct af naar het riool. Dit loopt over, want is niet berekend op hoeveelheden neerslag van soms 80 mm in een uur.

Dodelijke Hitte, Geldverslindend Water

Hitte is de dodelijkste van alle klimaatextremen. Wateroverlast en watertekort zorgt voor de grootste economische schade. Tijdens een hittegolf sterven 12% meer mensen dan normaal in Nederland. De gemeente Tilburg berekende dat, als de stad niets doet tot 2050, de kosten aan water- en droogteschade jaarlijks €13 miljoen bedragen. Op het eerste Hittecongres afgelopen juni benadrukte Cora van Nieuwenhuizen, staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat, de noodzaak van klimaatadaptatie “We moeten de ruimtelijke inrichting van ons land aanpassen aan de feiten. Dat kan door meer groen in de stad. Haal die tegels eruit, plant weer bomen terug!

Koel Groen, Wegzakkend Water

“Groen in de stad heeft invloed op de temperatuur en waterhuishouding”, zegt Jelle Hiemstra senior onderzoeker Bomen en Stedelijk Groen van Wageningen Universiteit en Research (WUR). Bladeren, takken en stam vangen een deel van het regenwater op dat vervolgens weer verdampt. Dit zorgt voor verkoeling. In groene gebieden kan het water goed de grond inzakken. De sponswerking van de bodem wordt vergroot als deze begroeid en doorworteld is. Hiemstra stelde samen met collega’s de factsheet ‘Groen en Wonenen Groen: meer dan mooi en gezond op’. Hierin zijn de positieve effecten van groen door de WUR overzichtelijk op een rij gezet. Het hitte-eiland effect vermindert met gemiddeld 0,6 °C bij 10% meer groen. De gevoelstemperatuur op straatniveau kan door schaduwwerking van groen dalen met 12 tot 22 °C. De temperatuur in parken kan 5 °C lager zijn dan in het dichtbebouwde centrum. Parken kunnen hun omgeving koelen tot op een afstand van 700 meter. Groene daken kunnen tot 80% van het regenwater vasthouden en verdampen. De afvoer van regenwater vermindert en wordt vertraagd bij een goed doorlatende bodem. Afhankelijk van het bodemtype, kan de infiltratiesnelheid meer dan 50 mm/uur zijn bij (grof zand).

Vrije Ruimte, Goede Groei

Maar aanleg van meer groen is niet alleen afdoende voor de klimaatbestendigheid van de stad. “Effectief groen heeft groeiruimte nodig. Dat is een eerste vereiste voor alle functies die je aan bomen toeschrijft. En in het bijzonder voor het klimaatbestendig maken van de stad”, zegt de onderzoeker. Een boom moet kunnen uitgroeien tot het volwassen stadium om zijn functie optimaal te vervullen. “Dat kan alleen op de juiste groeiplaats, met voldoende doorwortelbare ruimte en voldoende plek om uit te groeien. Uitgaande van de gewenste functies en groeiplaats, moet de juiste boomsoort gekozen worden. Daar is een doordachte stedelijke inrichting en integrale afstemming tussen stedenbouwkundigen, architecten, civiel technici en groenprofessional voor nodig. Én een goede planning en gepast beheer.”

Duurzaamste Kilometer

De gemeente Leiden legt de lat hoog als het gaat om klimaatadaptatie. In 2025 ligt er in de sleutelstad de Duurzaamste kilometer van Nederland. Het stationsgebied en de Schipholweg ondergaan een transformatie van stenige vlakte naar groene oase. Op 6 juni ondertekende 22 partners uit de publieke en private sector een Green Deal waarin ze afspraken te werken aan verduurzaming op het gebied van energie, circulaire economie, biodiversiteit én klimaat. Geen gevel is straks meer grijs, geen dak meer zwart. Groen is de nieuwe kleur van het stationsgebied. Dak- en gevelgroen, bomen, wadi’s en ook waterdoorlatende verharding houden de voeten van de Leidenaar in de toekomst droog.  Elke druppel die valt kan wegzakken in de bodem, kan opgeslagen worden en gebruikt worden als grijs water of als beregening tijdens droge perioden. ‘In Leiden maken ze zo de regen van last tot lust.’