‘Ehhh… het heeft te maken met waterzuivering, maar hoe het precies zat’? Een veelgehoorde en begrijpelijke reactie. In dit artikel zetten we de zaken op een rij.
Hoe werkt een helofytenfilter?
Helofyten zijn moerasplanten die met hun wortels in het water staan en boven het wateroppervlakte uitkomen. Een helofytenfilter – ook wel rietzandfilter – is een systeem waarbij het water wordt gezuiverd door plantenwortels, de bacteriën tussen de wortels en de zandlagen waarin de moerasplanten staan. In het filter doen verschillende soorten bacteriën het zuiveringswerk, ze breken afvalstoffen in het water af. Op hun beurt helpen de planten de bacteriën met de aanvoer van zuurstof. De bacteriën die geen zuurstof nodig hebben, zuiveren het water in een diepere laag.
Moerasplanten
De meest gebruikte moerasplanten in helofytenfilters zijn riet, biezen, zegge en lisdodde. Deze snelgroeiende planten zijn goed bestand tegen de afvalstoffen in het water. Helofytenfilters behoren tot de natuurlijke zuiveringssystemen die aan de strenge regels van waterzuivering kunnen voldoen. Het water dat met een helofytenfilter gezuiverd is, is niet drinkbaar, maar kan worden gebruikt voor het doorspoelen van het toilet of het irrigeren van planten. Het ‘product’ is water dat onschadelijk is voor het milieu. Helofytenfilters worden aangelegd om bijvoorbeeld vijvers of afstromend water van wegen te filteren. In de woonomgeving kan huishoudelijk afvalwater worden gezuiverd en het water van ecologische zwemvijvers.
Planten scheppen voorwaarden
De planten spelen slechts indirect een rol. Ze zuiveren niet zelf, maar zorgen voor een goed leefklimaat voor de bacteriën in de bodem rond hun wortels. De bacteriën doen het vuile werk, maar hebben zuurstof nodig. Door de aanleg van vloeivelden en horizontaal doorstroomde filters werken de planten als een soort zuurstofpomp. Vanuit de wortels brengen ze zuurstof in. De bacteriën zetten afvalstoffen om in voedingsstoffen voor zichzelf en voor de planten. Verder naar onder zijn bacteriën die zonder zuurstof kunnen leven, actief. Hun voeding bestaat uit de afvalstoffen van hun zuurstofminnende collega’s hoger in het filter. Een goed helofytenfilter is keurig in balans. Met andere woorden: deze natuurlijke zuiveringsinstallatie heeft geen behoefte aan andere stoffen.
Hoog rendement, lage kosten
Het zuiveringsrendement van helofytenfilters is hoog en het energiegebruik laag. Hooguit moet het water eenmalig te worden opgepompt om goed over het filter verdeeld te worden. Dat is nodig bij verticaal doorstroomde filters waarbij de beluchting plaatsvindt door onderbrekingen in de bevloeiing. Op afgelegen plaatsen zijn deze filters vaak goedkoper te realiseren dan een aansluiting op de riolering.
Verschillende typen helofytenfilters
- Het vloeiveld
Het is de eenvoud zelve. Matig verontreinigd water stroomt over de bodem van een moeras tussen de beplanting door.
- Het horizontaal doorstroomd helofytenfilter
Dat is iets ingewikkelder. Hierbij zakt het verontreinigde water door de bodem langs de wortels van helofyten zonder in contact te komen met de buitenlucht. Dit type filter heeft als ondergrond vaak grof zand en grind. Vuistregel per bewoner is ongeveer 5 m² filter nodig.
- Het verticaal doorstromende helofytenfilter
Geschikt voor huishoudelijk afvalwater. Het vuile water zakt langs de plantenwortels in ongeveer één tot drie dagen door een bassin dat is gevuld met fijn zand en grindlagen. Als het water het filter verlaat is het schoon genoeg om op het oppervlaktewater te worden geloosd. Per persoon is ongeveer 3 m² filter nodig.
Extra zuurstof soms zinvol
Meer zuurstof in het water betekent meer bioactiviteit en dus meer zuivering. Voor een aantal helofytenfilters bestaat een systeem voor het toevoegen van extra zuurstof.
Waterkwaliteit
De eisen die gesteld worden aan het lozen van behandeld afvalwater variëren per locatie. Ze zijn gekoppeld aan de mogelijke schade aan het milieu. Helofytenfilters behoren doorgaans tot de systemen die aan de strengste eisen kunnen voldoen.
Maatwerk
Het is duidelijk dat er grote voordelen zijn aan deze milieusparende, natuurlijke zuiveringsinstallaties. Het antwoord op de vraag of de baten opwegen tegen de kosten kan in dit beknopte inkijkje in de mogelijkheden niet worden gegeven. Per situatie moet worden bezien of de aanleg van een helofytenfilter kosteneffectief is. En dat is per definitie maatwerk.